Kaj Skagen: Kongens tale glatter over og underslår uenigheter: dvs skjerper dem

En av de mest kritiske samfunns-observatørene i Norge er Kaj Skagen, fast kommentator i Dag og Tid.  I gårsdagens nummer skriver Skagen om kongens tale. Han trekker fram både feil og logiske brister i den talen. 

Redaksjonen i Dag og Tid framhever dette fra artikkelen hans: «Kongen la i hagefesttalen sin så sterk vekt på dei individuelle skilnadene at det vert eit stort behov for å høyra kva som bind saman.» «Ein større fellesskap treng eit minimum av konkret, sams grunnideologi som kan motivera oss til respekt og toleranse for det og dei som er annleis enn oss sjølve».

Skagen er opptatt av hva kongens tekst sier og ikke sier: «Eg trur at talen i praksis opnar for en radikal fleirkultur utan sameinande element.» Når kongen sier at dette landet består av «fremfor alt mennesker», innvender Skagen: «men det universelt menneskelege er jo noko alle menneske i heile verda har, og er ikkje noko særkjenne for norske statsborgarar eller noko typisk for Noreg som skulle knyte oss meir saman med kvarandre enn til dømes med folk frå Kina eller Moldova». «Samlande kulturell identitet, …, finst ikkje i talen til kongen». «Alt kulturelt vert såleis framstilt som noko som individualiserer oss og skil oss frå kvarandre.» Og da tenker Skagen på uttalelsen til Margareth Thatcher: «Det finst ikkje noko slikt som eit samfunn.» Fundamentet, tråden i kongens tale, hevder Skagen er: «Vi er i grunnen berre kundar på ein marknad for livssyn og fritid, arbeid og varer. Vi er alle like for kapitalen.»

Når kongen sier: «At vi skal kjenne at vi — på tross av all vår ulikhet — er ett folk.», kommenterer Skagen: «Her har alle dei ulike einskildindivida på gåtefullt vis skaffe seg «tillit, fellesskap og raushet», fått kjærleik til kvarandre og gått opp i ein høgare folkeeinskap av mystisk karakter.»

Skagen mener at det fellesskapet kongen snakker om ved å vise til Bjørnsons grunnlag for å skrive om nasjonen gjennom nasjonalsangen «Ja, vi elsker», mangler fundament. Nasjonalsangen uttrykker noe helt annet enn det kong Harald opp til. «Nesten alle versa i «Ja, vi elsker» handlar om korleis slektene attende til gamal tid levde og døydde for Noregs fridom og sjølvstende». Mens kongen sa: «Det er ikke alltid så lett å se hvor vi er fra, hvilken nasjonalitet vi tilhører. Det vi kaller hjem, er der hjertet vårt er — og det kan ikke alltid plasseres innenfor landegrenser.» Mot kongen innvender Skagen: «Såleis har nordmennene ikkje ein gong heimane sine i det same landet, hjarta deira er spreidd for alle vindar. Og likevel skal vi vera «eitt». Dermed privatiserer kongen heimkjensla og nasjonalidentiteten, som vert spreidd over heile jorda på tvers av alle grenser.» Med denne uttalelsen mener jeg Harald enten gjør seg til konge over hele verden, eller så oppløser han staten Norge og reelt abdiserer.

Skagen mener at det som har knyttet nordmennene sammen til en nasjon på Bjørnsons tid og hundreåret etter, «er no borte eller så sterkt svekt at det vanskeleg kan nemnast i nokon tale». Der håper jeg og tror jeg at Skagen tar feil. Skagen fortsetter: «Men då må noko setjast i staden om Noreg på sikt skal overleva som sosial og kulturell fellesskap og dermed som sjølvstendig nasjon. Ein kan ikkje rekna med at «tillit, fellesskap og raushet» er noko som boblar fram av menneskenaturen av seg sjølv. Tvert om kan den individualiseringa kongen talar om, like mykje vera ei kjelde til strid som einskap.» «Sjumilsspranget frå skildringa av samfunnet som berre ulike einskildindivid og til eit mystisk «Noreg» der vi alle er «eitt», underslår at ein større fellesskap treng eit minimum av konkret, sams grunnideologi  som kan motivera oss til respekt og toleranse for det og dei som er annleis enn oss sjølve, og sosiale institusjonar som dyrkar fram denne ideologien…»

Det er neppe overraskende hvor samstemt ukritiske den bransjen som markedsfører seg som «kritisk», mediene, har vært i analysen av kongens tale. For Skagen har helt rett at i kongen med talen skjerper de reelt eksisterende politiske motsetningene han underslår i talen sin. Når kongen nevner nordmenn fra ulike deler av landet «i same andedrag» som innvandrere fra Afghanistan, Somalia, Sverige og Syria, «underslår han utfordringane med integrering av menneske frå område med annleis moralsystem og nasjonalkjensle». Skagen mener at kongens måte å oppfordre til toleranse på, er prisverdig, men «tryllar bort» alle uenigheter ved å gjøre dem til friksjonslaust individuelt mangfald, «så er han inkluderande på overflata, men utgrensar under handa alle dei andre som ikkje deler synspunkta hans på fleirkultur, innvandring, nasjonal identitet og liknende spørsmål. Men dekkjer ein over desse motsetningane, vert dei berre styrkte.»